Standardy  Ochrony Małoletnich

przed krzywdzeniem
w Szkole Podstawowej im. 11 Listopada w Żółwinie

 

 

 Podstawy prawne:

-        Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 1606)

-        Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej (Dz.U. z 2021 r. poz. 1249 oraz z 2023 r. poz. 289 oraz 535)

-        Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy "Niebieska Karta” (Dz. U. 2023 poz. 1870)

-        Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (t. j. Dz.U. z 2023 r. poz. 900)

-        Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 984 ze zm.)

-        Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1781)

-        Ustawa z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1304 z późn. zm.) 

-        Konwencja o prawach dziecka (Dz.U.1991 nr 120, poz. 526)

-        Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych (Dz.U. 2012, poz. 1169)

 

 

Preambuła

Niniejszy dokument określa standardy ochrony dzieci, stanowiące zbiór zasad i procedur postępowania w sytuacjach zagrożenia ich bezpieczeństwa. Należy je traktować jako jedno z narzędzi wzmacniających i ułatwiających skuteczniejszą ochronę uczniów przed krzywdzeniem.

Kluczową zasadą obowiązującą personel Szkoły Podstawowej im. 11 Listopada w Żółwinie jest podejmowanie działań mających na celu dobro dziecka, ochronę jego godności i praw. Personel szkoły ma za zadanie dbać o prawidłowy rozwój dziecka, strzec praw dziecka określonych w Statucie szkoły, traktować je z szacunkiem i uwzględniać jego potrzeby oraz bezpieczeństwo danych osobowych. Niedopuszczalne jest stosowanie przemocy wobec dzieci w jakiejkolwiek formie. Personel ma obowiązek przestrzegać obowiązujących przepisów prawa.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Obszary Standardów Ochrony Małoletnich przed krzywdzeniem

 

 

Standardy Ochrony Małoletnich przed krzywdzeniem tworzą bezpieczne i przyjazne środowisko Szkoły Podstawowej w Żółwinie. Standardy obejmują trzy obszary:

 

 

Standard I. PERSONEL, który określa między innymi:

1.      Zasady bezpiecznych relacji personelu z małoletnimi, wskazujące, jakie zachowania na terenie szkoły są niedozwolone, a jakie pożądane w kontakcie  z dzieckiem.

2.      Zasady zapewniania pracownikom podstawowej wiedzy na temat ochrony małoletnich przed krzywdzeniem oraz udzielania pomocy dzieciom w sytuacjach zagrożenia,
w zakresie:

-        rozpoznawania symptomów krzywdzenia dzieci,

-        procedur interwencji w przypadku podejrzeń krzywdzenia,

-        odpowiedzialności prawnej pracowników placówki zobowiązanych do podejmowania interwencji.

3.      Zasady przygotowania personelu pracującego z dziećmi i ich rodzicami/opiekunami do edukacji:

-       dzieci na temat ochrony przed przemocą i wykorzystywaniem,

-       opiekunów dzieci na temat wychowania dzieci bez przemocy oraz chronienia ich przed przemocą i wykorzystywaniem.

 

Standard II. PROCEDURY, który określa między innymi:

1.      Jakie działania należy podjąć w sytuacji krzywdzenia dziecka lub zagrożenia jego bezpieczeństwa ze strony personelu, członków rodziny, rówieśników i osób obcych.

2.      Zasady eksponowania informacji dla dzieci na temat możliwości uzyskania pomocy
w trudnej sytuacji, w tym numerów bezpłatnych telefonów zaufania dla dzieci
i młodzieży.

3.      Zasady bezpiecznego korzystania z Internetu i mediów elektronicznych.

4.      Zasady ochrony wizerunku i danych osobowych dzieci.

 

 

Standard III. MONITORING, który określa zasady weryfikacji przyjętych Standardów Ochrony Małoletnich przed krzywdzeniem.

 

 

 

 

 

 

Rozdział I

Objaśnienie terminów

 

1.      Standardy = Polityka

2.      Dziecko/małoletni –każda osoba, bez względu na status materialny oraz sytuację zdrowotną do momentu ukończenia 18 roku życia.

3.      Personel– każdy pracownik szkoły, bez względu na formę zatrudnienia w tym współpracownik, stażysta, wolontariusz, sprzątacz lub inna osoba, która z racji pełnionej funkcji lub zadań ma (nawet potencjalny) kontakt z dziećmi.

4.      Pracownik szkoły – każda osoba pracująca w szkole, posiadająca wykształcenie pedagogiczne

5.      Opiekun dziecka – osoba uprawniona do reprezentacji dziecka w szczególności jego rodzic lub opiekun prawny/rodzic zastępczy.

6.      Przemoc fizyczna – działanie wobec dziecka, które powoduje uraz fizyczny, na przykład: bicie go, szarpanie, popychanie, zadawanie bólu, grożenie, kopanie.

7.      Przemoc psychiczna – przewlekła, niefizyczna, szkodliwa interakcja z dzieckiem obejmująca zarówno działanie, jak i zaniechanie, na przykład: niedostępność emocjonalna, ignorowanie potrzeb dziecka, zawstydzanie, upokarzanie, zastraszanie. Przemocą jest także, nieodpowiednia socjalizacja, czy narażanie dziecka na bycie świadkiem przemocy.

8.      Przemoc seksualna – podział na przemoc seksualną z dotykiem i bez dotyku – każda czynność seksualna podejmowana z dzieckiem poniżej 15 roku życia, m.in.: zachęcanie dziecka do rozbierania się, zachęcanie dziecka do wysyłania nagich zdjęć, dotykania się w miejsca intymne, zwracanie uwagi na „intymne miejsca” dziecka, zawstydzanie dziecka tematyką seksualną, grooming.

9.      Przemoc rówieśnicza – z uwzględnieniem formy przemocy online, na przykład: szydzenie
z wyglądu, z choroby, z dysfunkcji, dysponowanie wizerunkiem bez zgody rówieśnika, namawianie do przestępstwa, wyśmiewanie, używanie przemocy fizycznej.

10.  Zaniedbanie – stałe/ciągłe niezaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka w tym potrzeb emocjonalnych, na przykład: zaniedbanie obszarów opieki zdrowotnej, edukacji, odżywiania, zapewnienia bezpiecznych warunków życia.

11.  Osoba odpowiedzialna za Politykę Ochrony Dzieci - wyznaczony przez Dyrektora szkoły pracownik sprawujący nadzór nad realizacją Polityki Ochrony Dzieci w placówce.

12.  Szkoła – Szkoła Podstawowa im. 11 Listopada w Żółwinie

 

 

 

Rozdział II

Rozpoznawanie czynników ryzyka krzywdzenia dzieci i reagowanie na nie

 

1.      Pracownicy Szkoły posiadają odpowiednią wiedzę i w ramach wykonywanych obowiązków zwracają uwagę na mogące wystąpić u ucznia symptomy krzywdzenia takie jak:

-        zaniedbanie pod względem higieny osobistej, uczeń nie jest ubrany odpowiednio do warunków atmosferycznych, a także nie ma zapewnionych przyborów szkolnych (sytuacje powtarzające się),

-        uczeń boi się rodzica/opiekuna,

-        występowanie u ucznia długotrwałego, silnego, niemożliwego do ukojenia płaczu,

-        symptomy opóźnienia w rozwoju fizycznym lub emocjonalnym,

-        u ucznia występuje strach przed określonymi osobami, sytuacjami, miejscami
i nasilony niepokój,

-        uczeń zachowuje się w sposób nieadekwatny do wieku, jest zbyt infantylny lub nadmiernie dojrzały,

-        uczeń prosi o jedzenie (kolegów lub nauczycieli) – sprawia wrażenie głodnego, apatycznego, rozkojarzonego,

-        uczeń nie ma zapewnionej koniecznej opieki medycznej dot. np. korekty wzroku (okulary)lub przychodzi z niepokojącymi objawami chorobowymi na zajęcia (co się powtarza i nasila),

-        u ucznia występują widoczne obrażenia ciała, których pochodzenie trudno jest mu wyjaśnić; obrażenia są w różnej fazie gojenia; wyjaśnienia ucznia dotyczące obrażeń
wydają się niespójne itp., uczeń często je zmienia,

-        uczeń niechętnie udaje się do domu, z rozmowy wynika, że po zajęciach nie chce wracać do miejsca zamieszkania,

-        u ucznia występują powtarzające się dolegliwości somatyczne: bóle brzucha, głowy, mdłości, moczenie, moczenie nocne, zanieczyszczanie kałem, a także zaburzenia jedzenia, odmowa jedzenia lub nadmierne objadanie się, wymioty, itp.,

-        u ucznia występują skrajne zachowania: jest bierny, apatyczny, wycofany, uległy, przestraszony, depresyjny lub zachowuje się agresywnie, buntuje się, prowokuje itp.,

-        uczeń osiąga słabsze wyniki w nauce w stosunku do swoich możliwości, pojawia się problem absencji, braku pracy i zaangażowania,

-        u ucznia występuje uzależnienie od Internetu (gry komputerowe, świat wirtualny),

-        u ucznia zauważalne są objawy wskazujące na zażycie środków psychoaktywnych,

-        uczeń jest rozbudzony seksualnie nieadekwatnie do sytuacji i wieku; w rozmowach z rówieśnikami i dorosłymi nawiązuje do tej tematyki, prowokuje takie rozmowy, bądź ostentacyjnie wypowiada się na ten temat w grupie rówieśniczej,

-         uczeń zaczyna uciekać z domu, a także dochodzi do absencji w szkole (zjawisko nasila się),

-        w zachowaniu ucznia zauważalna jest duża zmiana (zarówno w kierunku apatii, depresji, obniżenia nastroju, jak i zbytniego pobudzenia, agresji),

-        uczeń zaczyna używać wulgaryzmów w obecności innych uczniów i nauczycieli, jego zachowanie jest prowokujące i agresywne.

 

2.      Jeżeli z objawami u ucznia współwystępują określone zachowania rodziców lub opiekunów, to podejrzenie, że uczeń jest krzywdzony jest szczególnie uzasadnione. Niepokojące zachowania rodziców to:

-        rodzic (opiekun) podaje nieprzekonujące, sprzeczne informacje lub odmawia wyjaśnień przyczyn niepokojących zachowań dziecka, obrażeń ucznia,

-         rodzic (opiekun) odmawia lub nie utrzymuje kontaktów z osobami zainteresowanymi losem ucznia, nie chce udzielać informacji, nie odbiera telefonów, nie komunikuje się przez e-dziennik (brak odpowiedzi), nie odbiera pisma w sprawie zagrożenia ucznia ocenami niedostatecznymi lub w sprawie długotrwałej absencji,

-        rodzic (opiekun) poddaje małoletniego surowej dyscyplinie, a także poniża dziecko werbalnie, jest nadopiekuńczy lub zbyt pobłażliwy (nie interesuje się konsekwencjami zachowania ucznia),

-        rodzic (opiekun) często nie potrafi podać miejsca, w którym aktualnie przebywa małoletni;

-        rodzic (opiekun) jest apatyczny, pogrążony w depresji lub zachowuje się agresywnie, ofensywnie w stosunku do małoletniego, nauczycieli,

-        rodzic (opiekun) ma zaburzony kontakt z rzeczywistością np. reaguje nieadekwatnie do sytuacji, wypowiada się niespójnie,

-        rodzic (opiekun) nie ma świadomości lub neguje potrzeby małoletniego,

-        rodzic (opiekun) faworyzuje jedno z rodzeństwa,

-        rodzic (opiekun) przekracza dopuszczalne granice w kontakcie fizycznym lub werbalnym,

-        rodzic (opiekun) nadużywa alkoholu, narkotyków lub innych środków odurzających.

 

3.      W przypadku zidentyfikowania czynników ryzyka pracownicy Szkoły podejmują rozmowę z rodzicami/prawnymi opiekunami dziecka, przekazując informacje na temat dostępnej oferty wsparcia i motywując do skorzystania z pomocy.

 

4.      Pracownicy monitorują sytuację i dobrostan ucznia poprzez obserwacje, rozmowy
z dzieckiem, rodzicami, innymi pracownikami oraz instytucjami wspomagającymi ochronę ucznia aż do stwierdzenia braku jakichkolwiek czynników ryzyka.

 

 

 

Rozdział III

Procedury interwencji w przypadku krzywdzenia dziecka

 

1.      W przypadku podjęcia przez pracownika Szkoły podejrzenia, że uczeń jest krzywdzony, pracownik ma obowiązek sporządzenia notatki służbowej (załącznik nr 4) zawierającej dane ucznia, wskazanie źródła informacji o podejrzeniu krzywdzenia ucznia, uzyskanych informacjach lub/i zaobserwowanych symptomach.

2.      Oryginał notatki umieszcza się w teczce indywidualnej ucznia.

3.      Ustną informacją o sporządzonej notatce  pracownik przekazuje w dniu jej sporządzenia lub następnym dniu roboczym Dyrektorowi Szkoły.

4.      Dyrektor Szkoły wraz z osobą zgłaszającą w tym samym dniu podejmują decyzję dotyczącą dalszego postępowania w danej sprawie.

5.      Rodzice/opiekunowie prawni ucznia są zapraszani do Szkoły na spotkanie przez pracownika, który podejrzewa krzywdzenie ich dziecka, podczas którego przedstawia posiadane na ten temat informacje.

6.      Na podstawie wszystkich posiadanych informacji pracownik Szkoły wraz z Dyrektorem opracowują plan pomocy uczniowi, zawierający wskazania dotyczące:

a.       Działań podejmowanych przez Szkołę mających na celu zapewnienie uczniowi bezpieczeństwa, w tym zgłoszenia podejrzenia krzywdzenia ucznia do odpowiednich instytucji;

b.      Wsparcia oferowanego uczniowi przez Szkołę – zwłaszcza pomocy psychologiczno-pedagogicznej;

c.       Wskazania placówek świadczących specjalistyczną pomoc dzieciom, jeżeli istnieje taka potrzeba.

7.      Plan pomocy uczniowi  jest przedstawiany rodzicom/opiekunom przez pracownika Szkoły który zajmuje się dzieckiem, co do którego istnieje podejrzenie, że jest krzywdzone, z zaleceniem współpracy przy jego realizacji.

8.      Pracownik Szkoły informuje rodziców/opiekunów o obowiązku zgłoszenia podejrzenia krzywdzenia ucznia do odpowiedniej instytucji, w zależności od rodzaju sprawy.

9.      Dyrektor Szkoły składa zawiadomienie o podejrzeniu krzywdzenia do odpowiednich instytucji w zależności od rodzaju zgłaszanej sprawy:

a.       do prokuratury lub policji w przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa na szkodę dziecka;

b.      do Sądu Rejonowego, Wydziału Rodzinnego i Nieletnich w przypadku niewłaściwego wykonywania władzy rodzicielskiej, braku porozumienia między rodzicami w kwestiach dotyczących dziecka lub zagrożenia dziecka demoralizacją;

c.       do przewodniczącego Zespołu Interdyscyplinarnego przesyłając formularz „Niebieska Karta – A”, przez co uruchamia procedurę w przypadku przemocy w rodzinie.

10.  Dalszy tok postępowania leży w kompetencjach instytucji wskazanych w punkcie poprzedzającym.

11.  W przypadku, gdy podejrzenie krzywdzenia zgłosili opiekunowie dziecka, a podejrzenie to nie zostało potwierdzone, należy o tym fakcie poinformować opiekunów dziecka na piśmie.

12.  Przebieg interwencji jest odnotowywany w formie notatki w indywidualnej teczce ucznia.

W sytuacji, gdy dziecko jest krzywdzone, dyskryminowane na terenie placówki przez pracownika lub inną osobę dorosłą

 

1.      W sytuacji podejrzenia krzywdzenia dzieci przez pracownika Szkoły osoba, która zauważyła, zaobserwowała symptomy krzywdzenia dziecka, bądź dowiedziała się o tym od rodzica/prawnego opiekuna zobowiązana jest niezwłocznie powiadomić o tym Dyrektora Szkoły, a w przypadku jego nieobecności, osobę odpowiedzialną za realizację Polityki w Szkole.

2.      Dyrektor rozpoznaje sytuację osobiście lub na jego polecenie osoba odpowiedzialna za realizację Polityki i sporządza notatkę służbową.

3.      Dyrektor Szkoły, w obecności osoby odpowiedzialnej za Politykę oraz psychologa/pedagoga prowadzi rozmowę z pracownikiem podejrzanym o krzywdzenie ucznia. 
Z rozmowy zostaje sporządzona notatka zawierająca listę osób uczestniczących,  przebieg rozmowy, wnioski i postanowienia.

4.      Dyrektor Szkoły lub osoba odpowiedzialna za Politykę rozmawia o zauważonej sytuacji
z rodzicami pokrzywdzonego dziecka i sporządza notatkę służbową.

5.      W przypadku podejrzenia przestępstwa popełnionego na szkodę ucznia przez pracownika Szkoły,  Dyrektor:

-        Przeprowadza osobne rozmowy: z pracownikiem podejrzanym o krzywdzenie ucznia,
 z uczniem i jego rodzicami lub prawnymi opiekunami; czynności te są protokołowane;

-        Składa powiadomienie do prokuratury lub na policję oraz kieruje sprawę do Komisji Dyscyplinarnej dla Nauczycieli przy Wojewodzie Mazowieckim; właściwy organ wszczyna postępowanie.

Do czasu wyjaśnienia sprawy przez odpowiednie organy podejrzany pracownik po pouczeniu
i zobowiązaniu się do wyeliminowania negatywnych zachowań, podlega szczególnemu nadzorowi, a jego praca jest monitorowana.

 

W sytuacji, gdy dziecko jest krzywdzone na terenie szkoły przez inne dziecko/dzieci – tzw. przemoc rówieśnicza

 

Nauczyciele oraz pracownicy szkoły monitorują funkcjonowanie uczniów w szkole, podczas zajęć i w trakcie przerw między zajęciami oraz reagują na negatywne zachowania uczniów względem siebie, t.j.: zachowania wykazujące cechy przemocy (werbalnej, relacyjnej, fizycznej, materialnej, elektronicznej):

-        Nauczyciel/pracownik szkoły rozmawia ze stronami konfliktu;

-        Ocenia sytuację i w razie potrzeby zgłasza sytuację do wychowawcy i Dyrektora szkoły;

-        Podejmuje działania interwencyjne, naprawcze i przeciwdziałające występowaniu przemocy rówieśniczej;

-        W przypadku przemocy fizycznej, nauczyciel/pracownik szkoły oddziela ucznia, rozdziela strony, ocenia zagrożenie i podejmuje decyzję o rodzaju interwencji, rozmawia z uczniem wobec, którego zastosowano przemoc, izoluje go od sprawcy ( sprawców przemocy), stara się zapewnić mu bezpieczeństwo emocjonalne, fizyczne, przeprowadza rozmowę z uczniem, który zachował się przemocowo, zwracając mu uwagę na jego niewłaściwe zachowanie, zgłasza zaistniałe zdarzenie wychowawcy;

-        Przy pierwszym incydencie zachowania przemocowego, pracownik w porozumieniu z wychowawcą ocenia sytuację i decyduje czy należy informować rodziców poszkodowanego i sprawcy czy też nie (w zależności od rodzaju użytej przemocy).

-        Jeśli którekolwiek z w/w zachowań przemocowych powtórzy się, Dyrektor Szkoły powiadamia rodziców i organizuje spotkanie ze stronami konfliktu w celu wyjaśnienia sytuacji, a także w celu podjęcia decyzji dotyczących dalszych działań.

 

Procedura postępowania w przypadku podejrzenia, że uczeń jest ofiarą przemocy rodzinnej

 

Jeżeli rodzice są osobami podejrzanymi o stosowanie przemocy, pedagog/psycholog szkolny przeprowadza z nimi rozmowę na temat konsekwencji stosowania przemocy wobec dziecka oraz informuje o obowiązkach prawnych Szkoły, tj. o wszczęciu procedury Niebieskiej Karty, a w wypadku popełnienia przestępstwa, o zgłoszeniu sprawy do prokuratury oraz Sądu Rodzinnego i Nieletnich.

Głównym celem Procedury „Niebieskiej Karty” jest usprawnienie pomocy oferowanej przez Szkołę, jak również tworzenie warunków do systemowego, interdyscyplinarnego modelu pracy z rodziną.

Jeśli do jakiegokolwiek pracownika w Szkole przyjdzie uczeń i zgłosi, iż wobec niego stosowana jest przemoc, pracownik ten powinien wszcząć procedurę „Niebieskiej Karty”. Każde powzięcie informacji o zaistnieniu przemocy nakazuje rozpocząć działania.

Procedura „Niebieskiej Karty” stosowana jest każdorazowo w sytuacjach podejmowania interwencji przy podejrzeniu krzywdzenia ucznia.

 

Sposób dokumentowania i zasady przechowywania ujawnionych lub zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających dobru małoletniego:

 

1.      Z każdego przypadku krzywdzenia sporządza się pisemny protokół;

2.      Protokół powinien zawierać opis stanu faktycznego oraz opis podjętych działań;

3.      Protokół podpisuje Dyrektor Szkoły;

4.      Protokoły przechowywane są w odpowiednich do tego warunkach w miejscu wyznaczonym przez Dyrekcję;

5.      Osobie uprawnionej wydaje się protokół na jej pisemny wniosek.

 

 

Rozdział IV

Zasady ochrony wizerunku i danych osobowych dziecka

 

1.      Dane osobowe dziecka podlegają ochronie na zasadach określonych w ustawie o ochronie danych osobowych z dnia 10 maja 2018 roku (Dz.U.2019 1781 t.j.)

2.      Pracownik szkoły ma obowiązek zachowania tajemnicy danych osobowych, które przetwarza oraz zachowania w tajemnicy sposobów zabezpieczenia danych osobowych przed nieuprawnionym dostępem.

3.      We wszystkich działaniach szkoły kierujemy się odpowiedzialnością i rozwagą wobec utrwalania, przetwarzania, używania i publikowania wizerunków dzieci.

4.      Publikowanie na stronach szkoły zdjęć i filmów z naszych aktywności służy celebrowaniu sukcesów dzieci, dokumentowaniu działań i zawsze ma na uwadze bezpieczeństwo dzieci.

5.      Rodzice/opiekunowie dzieci decydują, czy wizerunek ich dzieci zostanie zarejestrowany i w jaki sposób zostanie przez nas użyty.

6.      Zgoda rodziców/opiekunów na wykorzystanie wizerunku ich dziecka jest tylko wtedy wiążąca, jeśli dzieci i rodzice/opiekunowie zostali poinformowani o sposobie wykorzystania zdjęć/nagrań.

7.      Jeśli wizerunek dziecka stanowi jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, impreza publiczna, zgoda rodziców/opiekunów dziecka nie jest wymagana.

 

Dbamy o bezpieczeństwo wizerunków dzieci poprzez:

-        Prośbę o pisemną zgodę rodziców/opiekunów przed zrobieniem i publikacją zdjęcia/nagrania;

-        Unikanie podpisywania zdjęć/nagrań informacjami identyfikującymi dziecko z imienia i nazwiska; jeśli jest to konieczne, używamy tylko imienia;

-        Rezygnację z ujawniania jakichkolwiek informacji wrażliwych o dziecku, dotyczących m.in. stanu zdrowia, sytuacji materialnej, sytuacji prawnej i powiązanych z wizerunkiem dziecka (np. w przypadku zbiórek indywidualnych organizowanych przez szkołę).

-

Zmniejszamy ryzyko kopiowania i niestosownego wykorzystania zdjęć/nagrań dzieci poprzez przyjęcie następujących zasad:

-        Wszystkie dzieci znajdujące się na zdjęciu/nagraniu muszą być ubrane, a sytuacja zdjęcia/nagrania nie jest dla dziecka poniżająca, ośmieszająca ani nie ukazuje go w negatywnym kontekście;

-        Zdjęcia/nagrania dzieci koncentrują  się  na  czynnościach  wykonywanych  przez dzieci i w miarę możliwości przedstawiają dzieci w grupie, a nie pojedyncze osoby;.

-        Wszystkie podejrzenia i problemy dotyczące niewłaściwego rozpowszechniania wizerunków dzieci są rejestrowane i zgłaszane Dyrekcji, podobnie jak inne niepokojące sygnały dotyczące zagrożenia bezpieczeństwa dzieci.

 

Rejestrowanie wizerunku dzieci przez osoby trzecie i media:

1.      Przedstawiciele mediów lub dowolna inna osoba, którzy chcą zarejestrować organizowane przez nas wydarzenie i opublikować zebrany materiał, muszą zgłosić taką prośbę wcześniej i uzyskać zgodę Dyrekcji. Po uzyskaniu zgody Dyrekcji zobowiązani są udostępnić informacje:

-        Informację o imieniu, nazwisku i adresie osoby lub redakcji występującej o zgodę;

-        Uzasadnieniu potrzeby rejestrowania wydarzenia oraz informacji, w jaki sposób
i w jakim kontekście zostanie wykorzystany zebrany materiał;

-        Podpisanej deklaracji o zgodności podanych informacji ze stanem faktycznym.

2.      Personelowi szkoły nie wolno umożliwiać przedstawicielom mediów i osobom nieupoważnionym utrwalania wizerunku dziecka na terenie placówki bez pisemnej zgody rodzica/opiekuna dziecka oraz bez zgody dyrekcji.

3.      Personel szkoły nie kontaktuje przedstawicieli mediów z dziećmi, nie przekazuje mediom kontaktu do rodziców/opiekunów dzieci i nie wypowiada się w kontakcie
z przedstawicielami mediów  o sprawie dziecka lub jego rodzica/opiekuna. Zakaz ten dotyczy także sytuacji, gdy pracownik jest przekonany, że jego wypowiedź nie jest
w żaden sposób utrwalana.

4.      W celu realizacji materiału medialnego, Dyrekcja może podjąć decyzję o udostępnieniu wybranych pomieszczeń szkoły dla potrzeb nagrania. Podejmując taką decyzję, poleca przygotowanie pomieszczenia w taki sposób, aby uniemożliwić rejestrowanie przebywających na terenie dzieci.

 

Zasady w przypadku niewyrażenia zgody na rejestrowanie wizerunku dziecka:

1.      Jeśli dzieci, rodzice lub opiekunowie nie wyrazili zgody na utrwalenie wizerunku dziecka, respektujemy ich decyzję. Z wyprzedzeniem ustalamy z  rodzicami/opiekunami i dziećmi sposób,
w jaki osoba rejestrująca wydarzenie będzie mogła zidentyfikować dziecko, aby nie utrwalać jego wizerunku na zdjęciach indywidualnych i grupowych.

2.      Rozwiązanie, jakie przyjmiemy, nie wyklucza dziecka, którego wizerunek nie powinien być rejestrowany.

 

 

 

Rozdział V

Zasady dostępu dzieci do Internetu oraz ochrony przed szkodliwymi treściami

 

1.      Szkoła, zapewniając dzieciom dostęp do Internetu, jest zobowiązana podejmować działania zabezpieczające dzieci przed dostępem do treści, które mogą stanowić zagrożenie dla ich prawidłowego rozwoju oraz bezpieczeństwa.

2.      Infrastruktura sieciowa szkoły umożliwia dostęp do Internetu, zarówno personelowi, jak i dzieciom. Dostęp uczniów do Internetu odbywa się w pracowni komputerowej pod nadzorem nauczyciela. Do sieci WI-FI dostęp jest zabezpieczony hasłem; uczniowie nie mogą korzystać z sieci bezprzewodowej.

3.      Szkoła jest wyposażona w komputery stacjonarne, komputery przenośne oraz monitory interaktywne. Z urządzeń tych uczniowie korzystają tylko w czasie lekcji pod nadzorem nauczycieli. Na urządzeniach zainstalowane jest oprogramowanie edukacyjne wykorzystywane w procesie edukacji, dostosowane do wieku i możliwości dzieci.

4.      Rozwiązania organizacyjne na poziomie szkoły bazują na aktualnych standardach bezpieczeństwa.

5.      Osobą odpowiedzialną za prawidłowe zabezpieczenie sieci i komputerów w szkole jest nauczyciel informatyki. Zobowiązany jest on do:

a)        Zabezpieczenia sieci internetowej szkoły przed niebezpiecznymi treściami poprzez hasła oraz instalację i aktualizację odpowiedniego oprogramowania,

b)        Sprawdzania, czy na komputerach ze swobodnym dostępem do Internetu nie znajdują się niebezpieczne treści. W przypadku znalezienia niebezpiecznych treści, nauczyciel informatyki stara się ustalić, kto korzystał z komputera w czasie ich wprowadzenia. Jeśli był to uczeń, nauczyciel informatyki aranżuje dla dziecka rozmowę z psychologiem lub pedagogiem na temat bezpieczeństwa w Internecie. Jeżeli w wyniku przeprowadzonej rozmowy psycholog/pedagog uzyska informacje, że dziecko jest krzywdzone, podejmuje działania opisane w procedurze interwencji.

6.      Nauczyciel informatyki ma obowiązek informowania dzieci o zasadach bezpiecznego korzystania z Internetu, a także czuwa nad  bezpieczeństwem korzystania z Internetu przez dzieci podczas zajęć.

7.      Wskazane jest, aby wychowawca przy współpracy z pedagogiem przeprowadzał cykliczne warsztaty/ pogadanki/ prelekcje dotyczące bezpiecznego korzystania z Internetu.

8.      Szkoła zapewnia stały dostęp do materiałów edukacyjnych, dotyczących bezpiecznego korzystania z Internetu.

 

 

 

Rozdział VI

Monitoring stosowania Polityki

 

1.      Dyrektor Szkoły wyznacza osobę odpowiedzialną za Standardy Ochrony Małoletnich spośród nauczycieli.

2.      Osoba wyznaczona przez Dyrektora szkoły monitoruje realizację standardów, reaguje na ich naruszenie oraz koordynuje zmiany w standardach prowadząc równocześnie rejestr zgłoszeń (załącznik nr 5) i proponowanych zmian.

3.      Osoba odpowiedzialna za realizację standardu zobowiązana jest do przeprowadzania wśród pracowników szkoły ankiety (załącznik nr 6).

4.      Po przeprowadzonej ankiecie, osoba odpowiedzialna opracowuje wypełnione ankiety oraz sporządza z nich raport, który przedstawia Dyrektorowi Szkoły.

5.      W ankiecie pracownicy szkoły mogą proponować zmiany standardów oraz wskazywać naruszenia standardów w szkole.

6.      Osoba odpowiedzialna za realizację standardu może powołać zespół koordynujący, jeśli uzna, że taki zespół przyczyni się do lepszej realizacji standardów bądź pozwoli na szybsze reagowanie w sytuacji, gdy standardy ochrony małoletnich będą wymagały aktualizacji.

7.      W razie konieczności zespół opracowuje zmiany w obowiązujących Standardach i daje je do zatwierdzenia Dyrektorowi szkoły.

8.      Dyrektor wprowadza lub akceptuje niezbędne zmiany do Standardów i ogłasza pracownikom szkoły ich nowe brzmienie

 

 

Rozdział VII

Zasady bezpiecznych relacji personel placówki – dziecko określające, jakie zachowania są niedozwolone w kontakcie z dzieckiem

 

Relacje personelu szkoły

 

Każdy pracownik szkoły jest zobowiązany do utrzymywania profesjonalnej relacji z dziećmi
w szkole i każdorazowego rozważenia, czy jego reakcja, komunikat bądź działanie wobec dziecka są adekwatne do sytuacji, bezpieczne, uzasadnione i sprawiedliwe wobec innych dzieci. Każdy pracownik zobowiązany jest działać w sposób otwarty i przejrzysty dla innych, aby zminimalizować ryzyko błędnej interpretacji swojego zachowania.

 

Komunikacja z dziećmi

 

1.      Pracownik zobowiązany jest:

a)      zachować cierpliwość i szacunek,

b)      słuchać uważnie dziecka i udzielać mu odpowiedzi adekwatnych do ich wieku i danej sytuacji,

c)      informować dziecko o podejmowanych decyzjach jego dotyczących,

d)      szanować prawo dziecka do prywatności,

e)      zapewniać dzieci, że jeśli czują się niekomfortowo w jakiejś sytuacji, wobec konkretnego zachowania czy słów, mogą o tym powiedzieć nauczycielowi/pracownikowi szkoły i mogą oczekiwać odpowiedniej reakcji i/lub pomocy.

2.      Pracownikowi zabrania się:

a)      zawstydzania, upokarzania, lekceważenia i obrażania dziecka oraz podnoszenia głosu na dziecko w sytuacji innej niż wynikająca z bezpieczeństwa dziecka lub innych dzieci,

b)      ujawniania informacji wrażliwych dotyczących dziecka wobec osób nieuprawnionych, w tym wobec innych dzieci; obejmuje to wizerunek dziecka, informacje o jego sytuacji rodzinnej, ekonomicznej, medycznej, opiekuńczej i prawnej,

c)      zachowywania się w obecności dziecka w sposób niestosowny; obejmuje to używanie wulgarnych słów, gestów i żartów, czynienie obraźliwych uwag, nawiązywanie w wypowiedziach do aktywności bądź atrakcyjności seksualnej oraz wykorzystywanie wobec dziecka relacji władzy lub przewagi fizycznej (zastraszanie, przymuszanie, groźby).

 

Działania realizowane z dziećmi

 

1.      Pracownik zobowiązany jest:

a)      doceniać i szanować wkład dzieci w podejmowane działania, aktywnie je angażować
i traktować równo bez względu na ich płeć, orientację seksualną, sprawność/niepełnosprawność, status społeczny, etniczny, kulturowy, religijny i światopogląd,

b)      unikać faworyzowania dzieci.

2.      Pracownikowi zabrania się:

a)      nawiązywania z dzieckiem jakichkolwiek relacji romantycznych lub seksualnych, składania mu propozycji o nieodpowiednim charakterze; obejmuje to także seksualne komentarze, żarty, gesty oraz udostępnianie nieletnim treści erotycznych i pornograficznych bez względu na ich formę,

b)      utrwalania wizerunku nieletniego (filmowanie, nagrywanie głosu, fotografowanie) dla potrzeb prywatnych; dotyczy to także umożliwienia osobom trzecim utrwalenia wizerunków dzieci, jeśli Dyrekcja szkoły nie została o tym poinformowana, nie wyraziła na to zgody i nie uzyskała zgód rodziców/opiekunów oraz samych dzieci,

c)      proponowania nieletniemu alkoholu, wyrobów tytoniowych, nielegalnych substancji, jak również używania ich w obecności małoletnich,

d)      wchodzenia w relacje jakiejkolwiek zależności wobec dziecka lub rodziców/opiekunów dziecka, zachowywania się w sposób mogący sugerować innym istnienie takiej zależności
i prowadzący do oskarżeń o nierówne traktowanie bądź czerpanie korzyści majątkowych
i innych – nie dotyczy to okazjonalnych podarków związanych ze świętami w roku szkolnym, np. kwiatów czy prezentów składkowych.

3.      Wszystkie ryzykowne sytuacje, które obejmują zauroczenie dzieckiem przez pracownika lub pracownikiem przez dziecko, muszą być raportowane Dyrektorowi. Jeśli pracownik jest ich świadkiem, zobowiązany jest reagować stanowczo, ale z wyczuciem, aby zachować godność osób zainteresowanych.

 

Kontakt fizyczny z dziećmi

 

1.      Jakiekolwiek przemocowe działanie wobec małoletniego jest niedopuszczalne. Istnieją jednak sytuacje, w których fizyczny kontakt z dzieckiem może być stosowny i spełnia zasady bezpiecznego kontaktu: jest odpowiedzią na potrzeby dziecka w danym momencie, uwzględnia wiek dziecka, etap rozwojowy, płeć, kontekst kulturowy i sytuacyjny. Nie można jednak wyznaczyć uniwersalnej stosowności każdego takiego kontaktu fizycznego, ponieważ zachowanie odpowiednie wobec jednego dziecka może być nieodpowiednie wobec innego.

2.      Pracownik zobowiązany jest:

a)      kierować się zawsze swoim profesjonalnym osądem, słuchając, obserwując
i odnotowując reakcję dziecka, pytając je o zgodę na kontakt fizyczny (np. przytulenie)
i zachowując świadomość, że nawet przy jego dobrych intencjach taki kontakt może być błędnie zinterpretowany przez dziecko lub osoby trzecie,

b)      być zawsze przygotowanym na wyjaśnienie swoich działań,

c)      zachować szczególną ostrożność wobec dziecka, które doświadczyło nadużycia
i krzywdzenia, w tym seksualnego, fizycznego bądź zaniedbania; takie doświadczenia mogą czasem sprawić, że dziecko będzie dążyć do nawiązania niestosownych bądź nieadekwatnych fizycznych kontaktów z dorosłymi; w takich sytuacjach pracownik powinien reagować z wyczuciem, jednak stanowczo i pomóc dziecku zrozumieć znaczenie osobistych granic.

3.      Pracownikowi zabrania się:

a)      bicia, szturchania, popychania oraz naruszania integralności fizycznej dziecka
w jakikolwiek inny sposób,

b)      dotykania dziecka w sposób, który może być uznany za nieprzyzwoity lub niestosowny,

4.      W sytuacjach wymagających czynności pielęgnacyjnych i higienicznych wobec dziecka, pracownik zobowiązany jest unikać innego niż niezbędny kontakt fizyczny z dzieckiem. W każdej czynności pielęgnacyjnej i higienicznej, związanej z pomaganiem dziecku w ubieraniu się i rozbieraniu, jedzeniu, myciu, czy korzystaniu z toalety, pracownikowi powinna asystować druga osoba zatrudniona w Szkole. Jeśli pielęgnacja i opieka higieniczna nad dziećmi należą do obowiązków pracownika – zostanie on przeszkolony w tym kierunku.

5.      Podczas dłuższych niż jednodniowe wyjazdów i wycieczek niedopuszczalne jest spanie
z dzieckiem w jednym łóżku.

6.      Kontakt fizyczny z dzieckiem musi być jawny, nieukrywany, nie może wiązać się
z jakąkolwiek gratyfikacją ani wynikać z relacji władzy. Jeśli pracownik będzie świadkiem jakiegokolwiek z wyżej opisanych zachowań i/lub sytuacji ze strony innych dorosłych lub dzieci, zobowiązany jest zawsze poinformować o tym osobę odpowiedzialną (np. nauczyciela, dyrektora) i/lub postępować zgodnie z obowiązującą procedurą interwencji.

 

Kontakty pracownika z dzieckiem poza godzinami pracy

 

1.      Obowiązuje zasada, że kontakt z dziećmi uczęszczającymi do szkoły powinien odbywać się wyłącznie w godzinach pracy i dotyczyć celów edukacyjnych lub wychowawczych.

2.      Pracownikowi zabrania się zapraszania dzieci do swojego miejsca zamieszkania, spotykania się z nimi poza godzinami pracy.

3.      Jeśli zachodzi taka konieczność, właściwą formą komunikacji z dziećmi i ich rodzicami lub opiekunami poza godzinami pracy są kanały służbowe (e-mail, dziennik elektroniczny, telefon służbowy).

4.      Jeśli zachodzi konieczność spotkania z dziećmi poza godzinami pracy, pracownik zobowiązany jest poinformować o tym Dyrektora szkoły, a rodzice/opiekunowie dzieci muszą wyrazić zgodę na taki kontakt.

5.      Utrzymywanie relacji towarzyskich lub rodzinnych (jeśli dzieci i rodzice/opiekunowie dzieci są osobami bliskimi wobec pracownika) wymaga zachowania poufności wszystkich informacji dotyczących innych dzieci, ich rodziców oraz opiekunów.

 

 

Rozdział VIII

Zasady bezpiecznej rekrutacji nowych pracowników

 

1.      Przed przystąpieniem do pracy wybrany kandydat, oprócz innych wymaganych przepisami prawa dokumentów, składa oświadczenie dotyczące niekaralności za przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przestępstwa na szkodę małoletniego, oraz o toczących się względem niego postępowaniach karnych.

2.      Kandydat przed ostatecznym zawarciem umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej, umowy o współpracy, wolontariacie itd., przedkłada w placówce zaświadczenie z KRK o niekaralności, a placówka dokonuje sprawdzenia pracownika/współpracownika w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym.

 

 

 

 

 

 

Rozdział IX

Przepisy końcowe oraz zasady i sposób udostępniania rodzicom albo opiekunom prawnym lub faktycznym oraz małoletnim standardów w celu zaznajomienia się z nimi i ich stosowania

 

1.      Standardy Ochrony Małoletnich wchodzą w życie z dniem ich ogłoszenia.

2.      Standardy Ochrony Małoletnich są dokumentem ogólnodostępnym. Każdy może się z nim zapoznać w dowolnej chwili.

3.      Ogłoszenie następuje w sposób dostępny dla pracowników szkoły, uczniów i ich opiekunów, w szczególności poprzez wywieszenie w miejscu ogłoszeń dla pracowników lub poprzez przesłanie tekstu drogą elektroniczną oraz poprzez zamieszczenie na stronie internetowej, jak również poinformowanie rodziców uczniów za pośrednictwem dziennika elektronicznego.

 

 

Załączniki

 

 

Załącznik nr 1 do Standardów Ochrony Małoletnich

w Szkole Podstawowej im. 11 Listopada w Żółwinie

REALIZACJA PROCEDURY „NIEBIESKIEJ KARTY” W SZKOLE:

1.                  Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę "Niebieskie Karty" i nie wymaga zgody osoby przemocą dotkniętej.

2.                  Na mocy Rozporządzenia Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy "Niebieska Karta". wszczęcie procedury następuje przez wypełnienie formularza "Niebieska Karta - A" przez przedstawiciela szkoły po powzięciu, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy.

3.                  Karta powinna być wypełniana w obecności osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie.

4.                  W przypadku gdy nawiązanie bezpośredniego kontaktu z tą osobą jest niewykonalne, wypełnienie formularza następuje bez jej udziału.

5.                  W przypadku podejrzenia stosowania przemocy w rodzinie wobec dziecka, czynności podejmowane i realizowane w ramach procedury, przeprowadza się w obecności rodzica, opiekuna prawnego lub faktycznego (w miarę możliwości w obecności psychologa).

6.                  Jeżeli osobami, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie wobec dziecka, są rodzice, opiekunowie prawni lub faktyczni, działania z udziałem dziecka przeprowadza się w obecności pełnoletniej osoby najbliższej.

7.                  Po wypełnieniu formularza "Niebieska Karta - A" osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, przekazuje się formularz "Niebieska Karta - B"

8.                  Jeżeli osobą tą jest dziecko, formularz "Niebieska Karta - B" przekazuje się rodzicowi, opiekunowi prawnemu lub faktycznemu albo osobie, która zgłosiła podejrzenie stosowania przemocy.

9.                  Formularza tego nie przekazuje się osobie, wobec której istnieje podejrzenie, że jest sprawcą przemocy w rodzinie.

10.              Wypełniony formularz "Niebieska Karta - A" należy przekazać niezwłocznie przewodniczącemu zespołu interdyscyplinarnego, nie później jednak niż w terminie 5 dni od dnia wszczęcia procedury. Kopię wypełnionego formularza pozostawia się u wszczynającego procedurę.

 

 

 

Załącznik nr 2 do Standardów Ochrony Małoletnich

w Szkole Podstawowej im. 11 Listopada w Żółwinie

 

 

 

.........................................................................

miejscowość, data

 

 

 

Oświadczenie

o niekaralności i zobowiązaniu do przestrzegania podstawowych zasad ochrony małoletnich

 

Ja,.................................................................................................................................................

nr PESEL.................................................................... oświadczam, że nie byłam/em skazana/y

za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności i przestępstwa z użyciem przemocy na szkodę małoletniego i nie toczy się przeciwko mnie żadne postępowanie karne ani dyscyplinarne w tym zakresie.

Ponadto oświadczam, że zapoznałam/em się z zasadami ochrony małoletnich obowiązującymi w Szkole Podstawowej im 11 Listopada w Żółwinie i zobowiązuję się do ich przestrzegania.

 

 

 

.........................................................................

podpis

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Załącznik nr 3 do Standardów Ochrony Małoletnich

w Szkole Podstawowej im. 11 Listopada w Żółwinie

 

 

…………………………………………..

miejscowość, data

 

 

 

 

Oświadczenie

o znajomości i przestrzeganiu zasad zawartych w Standardach Ochrony Małoletnich

w Szkole Podstawowej im. 11 Listopada w Żółwinie

 

 

Ja, ..................................................................................................................................................

nr PESEL........................................................................... oświadczam, że zapoznałam/em się ze Standardami Ochrony Małoletnich obowiązującymi w Szkole Podstawowej im. 11 Listopada
w Żółwinie oraz deklaruję, że będę ich przestrzegać.

 

 

 

 

...........................................................................
podpis

 

 

 

 

 

Załącznik nr 4 do Standardów Ochrony Małoletnich

w Szkole Podstawowej im. 11 Listopada w Żółwinie

 

……………………………….

(miejscowość i data)

 

NOTATKA SŁUŻBOWA – karta interwencji

 

 

1.         W dniu …………………… o godz. ……………. miała miejsce sytuacja (opis sytuacji/zdarzenia, fakty, sprawcy, poszkodowani):

 

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………….………………

………………………………………………………………………………………………….

 

2. W powyższej sytuacji (co zrobiono, kogo powiadomiono, inne działania):

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

3. Świadkiem/ami sytuacji/zdarzenia był/li (wymienić: imię, nazwisko itd.):

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………..

                                                                                               Notatkę sporządził/a:

                                                                                  …………………………………….

 

Załącznik nr 5 do Standardów Ochrony Małoletnich

w Szkole Podstawowej im. 11 Listopada w Żółwinie

 

 

 

Rejestr zgłoszeń – zdarzenia podejrzenia krzywdzenia lub krzywdzenia małoletnich

L.p.	Imię i nazwisko małoletniego, klasa	Data i miejsce interwencji, osoba interweniująca	Rodzaj krzywdzenia, osoba krzywdząca lub podejrzana o krzywdzenie małoletniego	Zastosowane procedury i formy pomocy małoletniemu	Powiadomione osoby, instytucje, organy zewnętrzne	Uwagi	Podpis dyrektora
1.
2.
3.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Załącznik nr 6 do Standardów Ochrony Małoletnich

w Szkole Podstawowej im. 11 Listopada w Żółwinie

 

Ankieta monitorująca poziom realizacji Standardów ochrony małoletnich przed krzywdzeniem

 

1.      Czy znasz treść Standardów Ochrony Małoletnich przed krzywdzeniem obowiązujących  w Szkole Podstawowej im. 11 Listopada w Żółwinie?

a)      Tak

b)      Nie

2.      Czy potrafisz rozpoznawać symptomy krzywdzenia dzieci?

a)      Tak

b)      Nie

3.      Czy wiesz, jak reagować na symptomy krzywdzenia dzieci?

a)      Tak

b)      Nie

4.      Czy zdarzyło Ci się zaobserwować naruszenie zasad zawartych w Standardach Ochrony Małoletnich przed krzywdzeniem przez innego pracownika?

a)      Tak
Jeśli tak – to czy podjąłeś/podjęłaś jakieś działania? .......................................................................................................................................................................................................................................................................

b)      Nie

5.      Czy     masz    jakieś uwagi/poprawki/sugestie dotyczące Standardów Ochrony Małoletnich przed krzywdzeniem?
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

 

 

 18